Over ESM

Het team van ESM-Maastricht bestaat uit pioniers van het onderzoek naar variatie in gedrag, gevoelens, perceptie en gedachten bij bepaalde lichamelijke en mentale klachten. We willen graag weten hoe we die variatie tussen mensen en binnen dezelfde persoon over de tijd kunnen begrijpen. Het gaat daarbij om mensen die problemen of klachten ervaren in hun dagelijkse leven. Kunnen we klachten van moment tot moment, in een reële omgeving en op een betrouwbare manier meten? En kunnen we de meetresultaten concreet gebruiken om klachten aan te pakken of zelfs te voorkomen? ESM helpt ons hierbij.

Wat is ESM?

De Experience Sampling Methode (ESM) is een onderzoeksmethode die de mogelijkheid biedt om symptomen, stemming, cognitie en gedrag te meten in het dagelijks leven. We maken daarbij gebruik van korte vragenlijsten die iemand op willekeurige momenten van de dag invult. De informatie uit deze herhaalde momentopnamen geeft inzicht in het dagelijks leven van een persoon gedurende een bepaalde periode. De methode doet nauwelijks beroep op iemands langetermijngeheugen dat bij iedereen onder normale omstandigheden vertekend is en soms door psychopathologie aangetast kan zijn.

Andere termen voor ESM en aanverwante dataverzamelingsmethoden zijn onder andere 'ecological momentary assessment’, ‘ambulatory assessment’, ‘beeper studies’, ‘ the structured diary method’, ‘intensive longitudinal assessment’, en ‘real-time data capture’.

Praktische toepassing ESM

Monitoren van therapie en medicatie
Het dagelijks bijhouden van ervaringen kan helpen om bepaalde gedrags- en klachtenpatronen in kaart te brengen. In de zorg zijn er nog niet veel systemen voorhanden om de effecten van medicatie of (psycho)therapie in het dagelijkse leven te monitoren. Met ESM kan dat wel, waardoor er gezocht kan worden naar een optimale mix van middelen, medicatiedosering en therapie.

Zelfregie
Als een behandelaar vraagt hoe het gaat en of er verbetering is, dan geeft een patiënt zo goed mogelijk antwoord. De behandelaar gebruikt deze informatie om het behandelvervolg te bepalen. De patiënt is expert van zijn eigen leven en dus is zijn informatie cruciaal. ESM maakt dat leven transparant: “zondag voelde ik me inderdaad somberder”. Door juiste en genuanceerde informatie over je eigen ervaring in te brengen, wordt iemand een gelijkwaardige partner van de hulpverlener in de besluitvorming. Het actief verzamelen van persoonlijke gegevens geeft patiënten regie over het proces.

Preventie
Psychische problemen komen vaak voor, zijn een uitdaging voor de weerbaarheid van mensen en kunnen iemands leven ingrijpend bepalen. De psychologische en economische kosten zijn groot. Het is daarom belangrijk om klachten te voorkomen en de weerbaarheid van mensen te vergroten. Er zijn nieuwe strategieën nodig om dit mogelijk te maken; vaak betekent dit aandacht voor subklinische- en restsymptomen. ESM kan een bijdrage leveren aan het zelfmanagement tijdens moeilijke perioden en kan inzichten geven voor herstel, ook los van klassieke behandeltrajecten. Het is een realistische en kosteneffectieve optie om grip te houden op het leven, restsymptomen te verminderen en de kans op terugval te verkleinen.

Zorgvernieuwing

Uit onderzoek blijkt dat meer verantwoordelijkheid van de patiënt voor de eigen behandeling (bijvoorbeeld patiënten die hun eigen suikerspiegel meten en vervolgens zelf beslissen over medicatie) leidt tot betere behandelresultaten en meer therapietrouw. Eigen regie kan het beste in je eigen leefwereld; eHealth of mHealth applicaties kunnen hierbij helpen. Deze zorgvernieuwing moet ertoe leiden dat patiënten steeds meer autonoom worden en mede regie nemen in hun eigen behandeling. Dit is de kern van een nieuwe persoonlijke hulpverlening die uitgaat van het individu en mensen in hun kracht zet.

Onze missie

Een van de kernproblemen in de psychische hulpverlening is dat we te sterk de focus hebben gelegd op oplossingen in het hoofd van mensen. Te weinig aandacht is uitgegaan naar het belang van een betekenisvolle context en de eigen leefwereld. Ondertussen is door de positieve gezondheid beweging duidelijk geworden dat optimale hulpverlening erop gericht is dat mensen hun doelen in het leven weten te realiseren. Mentale gezondheid gaat voorbij symptoomvermindering en betreft 6 domeinen: psychische en somatische symptoomvermindering (samen symptoomreductie), dagelijks leven functioneren en participatie (samen sociale integratie) en zingeving en kwaliteit van leven (samen persoonlijk herstel). Vaak moeten interventies op diverse domeinen gepland worden. De effecten van deze interventies kunnen onderling uitwisselbaar zijn (zo kan een beter sociaal netwerk of fysieke gezondheid resultaten bieden op symptoomniveau).

De domeinen van positieve gezondheid onderstrepen het belang van het dagelijkse leven. En om coaching te bieden voor een beter dagelijks leven, is individuele informatie over de leefsituatie nodig. Iets wat moeilijk te verkrijgen is met klassieke beoordelingsinstrumenten (interviews en retrospectieve vragenlijsten). Dit vraagt om een paradigmatische verschuiving in de zorg. Onderzoek moet de zorg verbeteren. Moderne hulpverlening heeft beoordelingsstrategieën van het dagelijks leven nodig. En deze methoden moeten kwalitatief hoogstaand zijn en aan het veld beschikbaar worden gesteld. Dat is onze missie!

ESM-ontwikkeling

Het onderliggende idee van ESM is niet nieuw; het vormt de basiskennis in de psychologie. Menselijk gedrag, emoties, gedachten en waarnemingen worden voor elke persoon medebepaald door iemands genen, de omstandigheden waarin iemand leeft en de ervaringen die iemand opdoet. Omdat genen en levenservaringen voor één individu stabiel zijn, kunnen variaties in de tijd het best begrepen worden door zicht te krijgen op de wisselende omstandigheden van moment tot moment. De omstandigheden doen ertoe en dit maakt het dagelijkse leven van individuen belangrijker dan de gemiddelde stemming van een groep of gedrag onder gestandaardiseerde omstandigheden. Meten daar waar klachten voorkomen en onder reële omstandigheden noemen we ecologisch relevant.

In de geschiedenis van de psychologie zijn er steeds moeilijkheden geweest om 1) te observeren in betekenisvolle situaties (het dagelijkse leven) zonder de natuurlijke dynamiek daar te verstoren en 2) een kwalitatief betere informatiebron te hebben dan de klassieke herinnering van subjecten. Beiden zijn nodig om de natuurlijke variabiliteit van gedrag, emoties, gedachten en percepties in kaart te brengen.

Het centrale inzicht van ESM is dat de dataverzameling niet retrospectief (‘hoe voelde je je de afgelopen weken of hoe voelde je je gisteren en wat waren de omstandigheden toen’), maar prospectief en herhaald (‘hoe voel je je nu en waar ben je, met wie en wat doe je’) gebeurt. De basisobservatie wordt een representatieve steekproef van momenten, waarbij een geluidsignaal aangeeft wanneer een vragenlijst geregistreerd moet worden.

De methode werd tussen 1975 en 1985 onafhankelijk van elkaar ontwikkeld door Csikszentmihalyi en Larson (ontwikkelingspsychologie, positieve psychologie), Massomini (cross-culturele psychologie), Reis (persoonlijkheidspsychologie), Stone en Shiffman (behavioral medicine) en De Vries en Delespaul (psychopathologie). Al deze pioniers hebben enkele maanden in Maastricht doorgebracht. Hierdoor werd Maastricht een referentiecentrum voor de ESM-methode en voor jaren het belangrijkste onderzoekscentrum in de ecologische psychiatrie. Over de jaren leverde dit meer dan 40 PhD dissertaties en 200 internationale PubMed publicaties op; 8 hoogleraren danken hun wetenschappelijke carrière voornamelijk aan hun ESM-onderzoek in Maastricht.